Een vraag die vaak langskomt is deze: ‘Mijn vriendin/moeder/broer….hebben dezelfde informatie als ik, en toch nemen zij een hele andere beslissing. Hoe kan dat toch?’
Dit is een bekend fenomeen: Cognitieve dissonantie.
Cognitieve dissonantie voel je als een vervelende spanning die ontstaat als je een feit, opvatting of gedraging tegenkomt, die niet strookt met je kennis, houding, emotie, overtuiging of gedrag (je ‘cognities’). Als je zo’n tegenstrijdigheid (‘dissonantie’) bespeurt, krijg je een onbedwingbaar psychologisch verlangen om er wat aan te doen. De opties:
- Je past je opvatting aan;
- je past je gedrag aan;
- je geeft een ander de schuld van je gedrag;
- of wat in de meeste gevallen gebeurt: je praat recht wat krom is (je gaat ‘rationaliseren’).
Denk bijvoorbeeld aan een meisje die een relatie heeft met een jongen. Ze heeft bepaalde overtuigingen over die jongen. Nu blijkt hij in werkelijkheid een loverboy (pooier) te zijn. Het meisje, enorm verliefd op de jongen, zal de aanwijzingen hiervoor zo lang mogelijk negeren en cognitief proberen te rechtvaardigen dat hij geen pooier is, maar het beste met haar voor heeft. Om die reden is ze zelfs bereid zich te prostitueren.
Hetzelfde proces zie je in werking als een roker, alhoewel hij bekend is met de gevolgen van roken voor zijn gezondheid, blijft roken.
In alle gevallen wordt dat wat voor de persoon zelf overduidelijk is en onwenselijke gevolgen heeft ‘goedgepraat’ of weggerationaliseerd.
Dit soort oplossingen verzin je helemáál als je de inconsequentie van je gedrag, zoals het milieu belangrijk vinden, maar elk jaar een vliegvakantie te boeken, publiekelijk hebt vertoond of als iemand je er expliciet op wijst.
Cognitieve dissonantie: deze voorbeelden herken je vast!
Wat kun je doen als je op dit tegenstrijdige gedrag betrapt wordt? Verdedigen wat je doet, want dan ga je je niet meer (zo) ongemakkelijk voelen.
Mensen verschillen wel in de mate waarin ze cognitieve dissonantie ervaren en proberen op te heffen. Ook het type excuus kan verschillen”:
- Met een paar minuten korter douchen kan ik de wereld toch niet redden.
- Mijn kind zit te vaak achter de computer, maar dan kan ik even wat klusjes doen of ontspannen, en daar heeft het hele gezin baat bij.
- Als ik niet rook, raak ik gestrest, en dat is ook niet goed voor m’n gezondheid.
- Ik snoep omdat ik anders het leven te zwaar vind en me een pleziertje wil gunnen.
De term Cognitieve dissonantie stamt van de Amerikaanse psycholoog Leon Festinger (1957). Zijn theorie helpt ook te verklaren waarom je er na een beslissing – zeker een moeilijke waar je veel energie in stak- meestal van overtuigd bent dat je de juiste nam. Je concentreert je namelijk op de positieve kanten van wat je wel koos en de negatieve kanten van wat je afwees. Zo pas je door selectieve waarneming je overtuiging aan je keuze aan.
Daarmee is de inleidende vraag beantwoord.
Maar is er ook iets wat je kunt doen als je met iemand praat wiens gedrag voortkomt uit cognitieve dissonantie?
Ja. Laat hem of haar in hun waarde. Aanvallen heeft geen zin. De persoon probeert kennelijk te voldoen aan uiteenlopende idealen die zij voor zichzelf heeft en die soms lijnrecht in gaan tegen hoe zij zich zelf willen zien. Vaak komt dit voort uit een slechte ervaring in het verleden. Door met heel veel feiten te schermen dring je dan niet tot de persoon voor. De feiten weten ze waarschijnlijk allemaal zelf al en het herhalen ervan leid in het slechts geval alleen maar tot nog meer weerstaan. De persoon slaat dan dicht en jullie relatie kan er zeer onder leiden of zelfs sneuvelen.
Blijf bij jezelf en blijf respectvol. Bied aan dat ze met vragen bij je kunnen komen en geef dan korte, zo neutraal mogelijke antwoorden. Probeer verder zo neutraal mogelijk met het verschil in mening tussen jullie om gaan. Dan heeft de relatie de meeste kans om overeind te blijven. En soms zullen de zaadjes die je antwoorden geplant hebben vruchten dragen en heb je zo de persoon geholpen om over zichzelf te leren en de moed gegeven om meer in hun eigen waarheid te stappen.
-> Ken je voorbeelden uit je leven waarin cognitieve dissonantie speelt?
-> Kun je in de maatschappij voorbeelden vinden van cognitieve dissonantie?
 (wordpress.com)){kind=link}